Chắc hẳn không ít lần bạn cảm thấy mệt mỏi khi phải điền đi điền lại cùng một thông tin cá nhân – từ họ tên, ngày sinh, số định danh, đến địa chỉ thường trú – trên vô số giấy tờ cho các cơ quan nhà nước khác nhau. Doanh nghiệp cũng không ngoại lệ, mỗi lần
Nhưng phía sau sự bất tiện thường ngày đó, một sự thay đổi mang tính nền tảng đang diễn ra âm thầm. Chính phủ đang triển khai một "cuộc cách mạng dữ liệu" thông qua một bộ khung chiến lược mới, với mục tiêu thay đổi hoàn toàn cách nhà nước quản lý, chia sẻ và sử dụng thông tin. Đây không chỉ là một dự án công nghệ, mà là sự chuyển dịch nền tảng trong triết lý quản trị quốc gia: từ nền hành chính dựa trên quy trình sang mô hình quản lý nhà nước chiến lược, vận hành dựa trên dữ liệu.
Bài viết này sẽ chắt lọc 5 điểm đột phá và đáng ngạc nhiên nhất từ chiến lược dữ liệu quốc gia này – những thay đổi sẽ sớm tác động trực tiếp đến cuộc sống của mọi công dân và hoạt động của mọi doanh nghiệp tại Việt Nam.
Một trong những vấn đề lớn nhất của hệ thống hành chính trước đây là tình trạng dữ liệu phân mảnh. Cùng một thông tin về một công dân hay một doanh nghiệp lại được lưu trữ ở nhiều nơi khác nhau (Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bảo hiểm xã hội, Thuế…), dẫn đến trùng lặp, không nhất quán và sai lệch.
Cuộc cách mạng này đặt dấu chấm hết cho tình trạng đó bằng một nguyên tắc triệt để: dữ liệu chủ (Master Data). Hiểu một cách đơn giản, với mỗi loại thông tin cốt lõi, sẽ chỉ có một cơ quan duy nhất được chỉ định làm "chủ sở hữu" và chịu trách nhiệm về tính chính xác của nó. Đây sẽ là "nguồn sự thật duy nhất" mà toàn bộ hệ thống phải tham chiếu.
Sự phân công này đã được xác định rất rõ ràng. Ví dụ, theo Phụ lục của chiến lược:
Sự phân công mang tính quyết định này là bước đi nền tảng để phá bỏ các ‘ốc đảo’ dữ liệu tồn tại hàng thập kỷ, vốn là rào cản lớn nhất đối với dịch vụ công hiệu quả, từ đó tạo ra một nền tảng thông tin đáng tin cậy cho mọi hoạt động của Chính phủ số.
Đây có lẽ là thay đổi được người dân và doanh nghiệp mong chờ nhất. Khung kiến trúc mới đặt ra mục tiêu rõ ràng là hiện thực hóa nguyên tắc "kê khai thông tin một lần".
Trong tương lai không xa, khi thực hiện các thủ tục hành chính, bạn sẽ không cần phải cung cấp lại những thông tin mà nhà nước đã nắm giữ như số định danh cá nhân, địa chỉ, tình trạng hôn nhân, hay thông tin đăng ký kinh doanh. Thay vào đó, hệ thống của cơ quan xử lý thủ tục sẽ tự động kết nối và lấy dữ liệu đã được xác thực từ cơ quan chủ quản (nguồn dữ liệu gốc).
Tác động của việc này là vô cùng lớn: giảm thiểu giấy tờ không cần thiết, tăng tính minh bạch, rút ngắn đáng kể thời gian xử lý hồ sơ và nâng cao chất lượng dịch vụ công.
"Nâng cao chất lượng dịch vụ công, giúp tổ chức, cá nhân kê khai thông tin một lần, thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, giảm giấy tờ, tăng tính minh bạch và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp."
Một trong những tiết lộ bất ngờ nhất là sự thay đổi về tư duy chiến lược. Lần đầu tiên, dữ liệu được định vị là một tài nguyên chiến lược quốc gia, có vai trò quan trọng tương tự như đất đai, tài chính hay nhân lực trong việc phát triển kinh tế - xã hội.
Quan trọng hơn, chiến lược này vạch ra lộ trình để "tạo môi trường pháp lý, kỹ thuật và tài chính thuận lợi để dữ liệu trở thành tài sản số có giá trị kinh tế cụ thể, có thể đo lường, định giá và đưa vào giao dịch". Điều này cho thấy đây không chỉ là một sự thay đổi về nhận thức mà còn là nền móng pháp lý để hình thành một "thị trường dữ liệu" và một "nền kinh tế dữ liệu" thực thụ, nơi dữ liệu được làm sạch, làm giàu và tạo ra những giá trị mới.
"Thúc đẩy phát triển hệ sinh thái số dựa trên dữ liệu, trong đó dữ liệu được coi là tài nguyên chiến lược, đóng vai trò tương tự như đất đai, tài chính hay nhân lực trong phát triển kinh tế."
Làm thế nào để các bộ, ngành, địa phương có thể chia sẻ dữ liệu một cách thông suốt và an toàn? Câu trả lời nằm ở Nền tảng Chia sẻ, điều phối dữ liệu quốc gia (NDOP).
Nền tảng này được mô tả là "xương sống duy nhất" phục vụ việc trao đổi dữ liệu giữa tất cả các cơ quan trong hệ thống chính trị, từ các cơ quan Đảng, Chính phủ, Quốc hội, Tòa án ở trung ương cho đến các cơ quan ở địa phương.
Đây là một sự thay đổi triệt để so với mô hình truyền thống, nơi mỗi cơ quan tự quản lý các kết nối riêng lẻ, chằng chịt của mình. Giờ đây, mọi luồng dữ liệu sẽ phải đi qua một trục trung tâm, được điều phối, giám sát và kiểm soát theo những quy tắc thống nhất. Kiến trúc này không chỉ đảm bảo sự liên thông đồng bộ trên toàn quốc mà còn tăng cường an ninh và tạo điều kiện cho việc chỉ đạo, điều hành dựa trên dữ liệu theo thời gian thực.
Trong bối cảnh dữ liệu ngày càng trở nên nhạy cảm, an toàn thông tin được đặt lên hàng đầu. Một điểm đáng ngạc nhiên trong chiến lược này là sự đầu tư nghiêm túc vào an toàn dữ liệu ngay từ khâu thiết kế (security by design), thay vì xem nó là một giải pháp chắp vá.
Tất cả các hệ thống dữ liệu sử dụng ngân sách nhà nước bắt buộc phải tuân thủ kiến trúc an toàn dữ liệu 8 lớp. Không cần đi sâu vào kỹ thuật, triết lý đằng sau kiến trúc này là "phòng ngừa từ gốc - kiểm soát theo vai trò - giám sát liên tục". Nó bao gồm các yêu cầu chặt chẽ như mã hóa dữ liệu, phân quyền truy cập nghiêm ngặt theo vai trò và thuộc tính, và truy vết dữ liệu (Data Lineage) để ghi lại toàn bộ lịch sử di chuyển của thông tin.
Hơn thế nữa, kiến trúc bảo mật chặt chẽ này chính là nền móng để xây dựng lòng tin của người dân và doanh nghiệp. Nếu không có lòng tin vào sự an toàn của dữ liệu, những nguyên tắc đột phá như "kê khai một lần" sẽ không bao giờ có thể thành công.
Những thay đổi được vạch ra trong chiến lược dữ liệu quốc gia không chỉ là về công nghệ. Chúng là một cuộc tái cấu trúc sâu sắc về cách thức vận hành của bộ máy nhà nước, hướng tới một mô hình hiệu quả hơn, minh bạch hơn và thực sự lấy người dân làm trung tâm. Việc loại bỏ giấy tờ lặp lại, xác lập nguồn dữ liệu duy nhất và coi dữ liệu là tài sản quốc gia sẽ định hình lại mối quan hệ giữa nhà nước, công dân và doanh nghiệp trong nhiều thập kỷ tới.
Khi dữ liệu trở thành tài sản quý giá nhất, bạn đã sẵn sàng cho một tương lai nơi mọi tương tác với chính phủ trở nên liền mạch nhưng cũng được giám sát chặt chẽ hơn bao giờ hết chưa?